12 filmów na 120-lecie kina
W 2015 roku świętowaliśmy 120. rocznicę narodzin kina. Muzeum Kinematografii w Łodzi oraz Zakład Historii i Teorii Filmu Uniwersytetu Łódzkiego, we współpracy ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich oraz Państwową Wyższa Szkołą Filmową, Teatralną i Telewizyjną w Łodzi zrealizowały z tej okazji projekt „12 filmów na 120 lat kina”.
Zapoznaj się ze szczegółowym raportem prof. Konrada Klejsy:
• DLACZEGO 12 NA 120? – CZYLI O KANONACH I „LISTOMANII”
• JAK TO ZROBILIŚMY? – CZYLI SPOJRZENIE „OD KUCHNI”
• CO Z TEGO WYNIKA? – CZYLI KOMENTARZ DO WYNIKÓW
Przedstawiciele rozmaitych profesji profesjonalnie zajmujący się filmem wybrali najlepsze dzieła w 120-letniej historii kinematografii. Oto jak kształtują się wyniki zbiorcze ankiety:
ŚWIAT – NAJLEPSZE FILMY według wszystkich ankietowanych:
POLSKA – NAJLEPSZE FILMY według wszystkich ankietowanych
1. OSIEM I PÓŁ (8½, reż. Federico Fellini, 1963)
2. OBYWATEL KANE (Citizen Kane, reż. Orson Welles, 1941)
3. CZAS APOKALIPSY (Apocalypse Now, reż. Francis Ford Coppola, 1979)
4. POWIĘKSZENIE (Blow-up, reż. Michelangelo Antonioni, 1966)
5. OJCIEC CHRZESTNY (The Godfather, reż. Francis Ford Coppola, 1972)
6. LOT NAD KUKUŁCZYM GNIAZDEM (One Flew Over the Cuckoo’s Nest, reż. Miloš Forman, 1975)
7. 2001: ODYSEJA KOSMICZNA (2001: A Space Odyssey, reż. Stanley Kubrick, 1968)
8. PULP FICTION (Pulp Fiction, reż. Quentin Tarantino, 1994)
9. PÓŁ ŻARTEM, PÓŁ SERIO (Some Like It Hot, reż. Billy Wilder, 1959)
10. AMADEUSZ (Amadeus, reż. Miloš Forman, 1984)
11. DAWNO TEMU W AMERYCE (Once Upon a Time in America, reż. Sergio Leone, 1984)
12. AMARCORD (Amarcord, reż. Federico Fellini, 1973)
_
13. KABARET (Cabaret, reż. Bob Fosse, 1972)
14. CHINATOWN (Chinatown, reż. Roman Polański, 1974)
TAKSÓWKARZ (Taxi Driver, reż. Martin Scorsese, 1976)
15. ANDRIEJ RUBLOW (Andriej Rublow, reż. Andriej Tarkowski, 1966 / 1969)
LŚNIENIE (The Shining, reż. Stanley Kubrick, 1980)
MECHANICZNA POMARAŃCZA (A Clockwork Orange, reż. Stanley Kubrick, 1971)
16. DWUNASTU GNIEWNYCH LUDZI (12 Angry Men, reż. Sidney Lumet, 1957)
17. SIEDMIU SAMURAJÓW (Shichinin no samurai, reż. Akira Kurosawa, 1954)
SŁODKIE ŻYCIE (La dolce vita, reż. Federico Fellini, 1960)
TAM, GDZIE ROSNĄ POZIOMKI (Smultronstället, reż. Ingmar Bergman, 1957)
18. DZIECKO ROSEMARY (Rosemary’s Baby, reż. Roman Polański, 1968)
FORREST GUMP (Forrest Gump, Robert Zemeckis, 1994)
19. FANNY I ALEKSANDER (Fanny och Alexander, reż. Ingmar Bergman, 1982)
RASHOMON (Rashômon, reż. Akira Kurosawa, 1950)
20. ŁOWCA ANDROIDÓW (Blade Runner, reż. Ridley Scott, 1982)
ZIEMIA OBIECANA (Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda, 1975)
21. PERSONA (Persona, reż. Ingmar Bergman, 1966)
ROZMOWA (The Conversation, reż. Francis Ford Coppola, 1974)
22. PANCERNIK POTIOMKIN (Bronienosiec Potiomkin, reż. Siergiej Eisenstein, 1925)
ŚMIERĆ W WENECJI (Morte a Venezia, reż. Luchino Visconti, 1971)
23. PIKNIK POD WISZĄCĄ SKAŁĄ (Picnic at Hanging Rock, reż. Peter Weir, 1975)
24. CASABLANCA (Casablanca, reż. Michael Curtiz, 1942)
DO UTRATY TCHU (À bout de souffle, reż. Jean-Luc Godard, 1960)
POCIĄGI POD SPECJALNYM NADZOREM (Ostře sledované vlaky, reż. Jiří Menzel, 1966)
PRZEMINĘŁO Z WIATREM (Gone with the Wind, reż. Victor Fleming, 1939)
STALKER (Stalker, reż. Andriej Tarkowski, 1979)
25. GORĄCZKA ZŁOTA (The Gold Rush, reż. Charles Chaplin, 1925)
LA STRADA (La strada, reż. Federico Fellini, 1954)
SIÓDMA PIECZĘĆ (Det sjunde inseglet, reż. Ingmar Bergman, 1957)
26. CINEMA PARADISO (Nuovo Cinema Paradiso, reż. Giuseppe Tornatore, 1988)
OKNO NA PODWÓRZE (Rear Window, reż. Alfred Hitchcock, 1954)
WIELKIE PIĘKNO (La grande bellezza, reż. Paolo Sorrentino, 2013)
ZMIERZCH BOGÓW (La caduta degli dei, reż. Luchino Visconti, 1969)
27. FORTEPIAN (The Piano, reż. Jane Campion, 1993)
28. BIAŁA WSTĄŻKA (Das weiße Band – Eine deutsche Kindergeschichte, reż. Michael Haneke, 2009)
IDŹ I PATRZ (Idi i smotri, reż. Elem Klimow, 1985)
LISTA SCHINDLERA (Schindler’s List, reż. Steven Spielberg, 1993)
MIŁOŚĆ (Amour, reż. Michael Haneke, 2012)
PRZYGODA (L’avventura, reż. Michelangelo Antonioni, 1960)
PSYCHOZA (Psycho, reż. Alfred Hitchcock, 1960)
ZAGUBIONA AUTOSTRADA (Lost Highway, reż. David Lynch, 1997)
ZAWÓD: REPORTER (Professione: reporter, reż. Michelangelo Antonioni, 1975)
29. AŻ POLEJE SIĘ KREW (There Will Be Blood, reż. Paul Thomas Anderson, 2007)
BARRY LYNDON (Barry Lyndon, reż. Stanley Kubrick, 1975)
CZŁOWIEK Z KAMERĄ (Czełowiek s kinoapparatom, reż. Dziga Wiertow, 1929)
PODZIEMNY KRĄG (Fight Club, reż. David Fincher, 1999)
RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE (reż. Wojciech Jerzy Has, 1965)
SZEPTY I KRZYKI (Viskningar och rop, reż. Ingmar Bergman, 1972)
ŚWIATŁA WIELKIEGO MIASTA (City Lights, reż. Charles Chaplin, 1931)
ZAWRÓT GŁOWY (Vertigo, reż. Alfred Hitchcock, 1958)
30. ANNIE HALL (Annie Hall, reż. Woody Allen, 1977)
LEON ZAWODOWIEC (Léon, reż. Luc Besson, 1994)
METROPOLIS (Metropolis, reż. Fritz Lang, 1927)
SPRAGNIENI MIŁOŚCI (Fa yeung nin wa, reż. Wong Kar Wai, 2000)
TRON WE KRWI (Kumonosu-jô, reż. Akira Kurosawa, 1957)
ZWIERCIADŁO (Zierkało, reż. Andriej Tarkowski, 1975)
/lista obejmuje tytuły, które uzyskały minimum 12 punktów/
1. ZIEMIA OBIECANA (reż. Andrzej Wajda, 1975)
2. RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE (reż. Wojciech Jerzy Has, 1965)
3. POPIÓŁ I DIAMENT (reż. Andrzej Wajda, 1958)
4. NÓŻ W WODZIE (reż. Roman Polański, 1962)
5. SANATORIUM POD KLEPSYDRĄ (reż. Wojciech Jerzy Has, 1973)
6. POCIĄG (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1959)
7. PRZYPADEK (reż. Krzysztof Kieślowski, 1981/1987)
8. DZIEŃ ŚWIRA (reż. Marek Koterski, 2002)
9. MATKA JOANNA OD ANIOŁÓW (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1961)
10. IDA (reż. Paweł Pawlikowski, 2013)
11. ZEZOWATE SZCZĘŚCIE (reż. Andrzej Munk, 1960)
12. REJS (reż. Marek Piwowski, 1970)
_
13. EROICA (reż. Andrzej Munk, 1958)
14. CZŁOWIEK Z MARMURU (reż. Andrzej Wajda, 1977)
15. AMATOR (reż. Krzysztof Kieślowski, 1979)
16. PRZESŁUCHANIE (reż. Ryszard Bugajski, 1982/1989)
17. SEKSMISJA (reż. Juliusz Machulski, 1984)
18. BARWY OCHRONNE (reż. Krzysztof Zanussi, 1977)
19. DŁUG (reż. Krzysztof Krauze, 1999)
20. FARAON (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1966)
KANAŁ (reż. Andrzej Wajda, 1957)
21. POTOP (reż. Jerzy Hoffman, 1974)
DOM ZŁY (reż. Wojciech Smarzowski, 2009)
PIANISTA / THE PIANIST (reż. Roman Polański, 2002)
22. NOCE I DNIE (reż. Jerzy Antczak, 1975)
23. ILUMINACJA (reż. Krzysztof Zanussi, 1973)
JAK BYĆ KOCHANĄ (reż. Wojciech Jerzy Has, 1963)
RÓŻA (reż. Wojciech Smarzowski, 2012)
WESELE (reż. Wojciech Smarzowski, 2004)
24. MIŚ (reż. Stanisław Bareja, 1981)
25. KRÓTKI FILM O ZABIJANIU (reż. Krzysztof Kieślowski, 1988)
25. PSY (reż. Władysław Pasikowski, 1992)
26. WESELE (reż. Andrzej Wajda, 1973)
27. NA WYLOT (reż. Grzegorz Królikiewicz, 1973)
28. UCIECZKA Z KINA WOLNOŚĆ (reż. Wojciech Marczewski, 1990)
29. SALTO (reż. Tadeusz Konwicki, 1965)
ŻYWOT MATEUSZA (reż. Witold Leszczyński, 1968)
30. BOGOWIE (reż. Łukasz Palkowski, 2014)
VABANK (reż. Juliusz Machulski, 1982)
ZAKLĘTE REWIRY (reż. Janusz Majewski, 1975)
31. POŻEGNANIA (reż. Wojciech Jerzy Has, 1958)
RYSOPIS (reż. Jerzy Skolimowski, 1965)
32. DO WIDZENIA, DO JUTRA… (reż. Janusz Morgenstern, 1960)
PĘTLA (reż. Wojciech Jerzy Has, 1958)
SAMI SWOI (reż. Sylwester Chęciński, 1967)
SÓL ZIEMI CZARNEJ (reż. Kazimierz Kutz, 1970)
33. PANNY Z WILKA (reż. Andrzej Wajda, 1979)
34. JAK DALEKO STĄD, JAK BLISKO (reż. Tadeusz Konwicki, 1972)
KOBIETA SAMOTNA (reż. Agnieszka Holland, 1981/1987)
PLAC ZBAWICIELA (Joanna Kos-Krauze, Krzysztof Krauze, 2006)
35. PASAŻERKA (reż. Andrzej Munk, 1963)
36. TRZY KOLORY. NIEBIESKI / TROIS COULEURS. BLEU (reż. Krzysztof Kieślowski, 1993)
WSZYSTKO NA SPRZEDAŻ (reż. Andrzej Wajda, 1969)
37. OSTATNI DZIEŃ LATA (reż. Tadeusz Konwicki, 1958)
PODWÓJNE ŻYCIE WERONIKI / LA DOUBLE VIE DE VÉRONIQUE (reż. Krzysztof Kieślowski, 1991)
38. NIEWINNI CZARODZIEJE (reż. Andrzej Wajda, 1960)
NIKT NIE WOŁA (reż. Kazimierz Kutz, 1960)
39. DRESZCZE (reż. Wojciech Marczewski, 1981)
TANGO (reż. Zbigniew Rybczyński, rok produkcji: 1980)
40. AUSTERIA (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1983)
CZŁOWIEK NA TORZE (reż. Andrzej Munk, 1957)
41. MATKA KRÓLÓW (reż. Janusz Zaorski, 1982/1987)
WODZIREJ (reż. Feliks Falk, 1978)
42. RĘCE DO GÓRY (reż. Jerzy Skolimowski, 1967/1985)
TRZY KOLORY. CZERWONY / TROIS COULEURS. ROUGE (reż. Krzysztof Kieślowski, 1994)
/lista obejmuje tytuły, które uzyskały minimum 12 punktów/
Na potrzeby naszego projektu prosiliśmy o wskazanie 12 tytułów „Najlepszych filmów” oraz 12 tytułów „Najlepszych filmów polskich”. Gusta nie poddają się matematycznym pomiarom – dlatego w zaproszeniu napisaliśmy: „dla celów naszego projektu za najistotniejszy przyjmujemy osobisty punkt widzenia; nie pytamy o najważniejsze filmy w historii kina, ale właśnie o filmy najlepsze Pana/Pani zdaniem. Idealnie byłoby, gdyby udało się »wymazać z pamięci« wszelkie powstałe już »rankingi arcydzieł« i akademickie podziały na mistrzów i outsiderów – jesteśmy ciekawi, na ile ustalone kanony sprawdzają się współcześnie, na ile zaś podlegają modyfikacji”.
Każda lista składać mogła się co najwyżej z 12 tytułów. Spośród nich, prosiliśmy o wskazanie jednego filmu cenionego szczególnie wysoko; pozostałe tytuły mogły zostać wpisane w dowolnej sekwencji (np. alfabetycznie lub w zależności od roku premiery). W opracowywaniu list zbiorczych przejęliśmy następującą zasadę: film oznaczony numerem 1 otrzymał trzy umowne „punkty”, pozostałe tytuły – po jednym.
Przyjęliśmy szerokie rozumienie filmu. Na listach umieszczać można było filmy bez względu na wykorzystaną technikę (aktorskie/animowane), rodzaj (fabularny/dokumentalny), metraż (krótki/średni/pełny), nośnik (kopia filmowa, film telewizyjny), obieg (multipleksowy, festiwalowy, galeryjny), styl (kino głównego nurtu / kino artystyczne), czas powstania (filmy nieme i dźwiękowe, czarno-białe i barwne) czy docelową grupę odbiorczą (dla dzieci, dla dorosłych). Z pola zainteresowania wykluczyliśmy jedynie tzw. home-movies, notacje dokonywane dla celów prywatnych oraz fenomeny stricte telewizyjne (np. seriale) czy interaktywne (instalacje multimedialne, gry komputerowe).
Lista „Najlepsze filmy” mogła zawierać także realizacje polskie, zaś na liście „Najlepsze filmy polskie” dopuszczaliśmy uwzględnianie koprodukcji oraz zagranicznych filmów nakręconych przez polskich reżyserów (ale wówczas, gdy podejmowały tematykę związaną z Polską bądź były adaptacjami utworów polskich autorów). Jedyne ograniczenie dotyczyło twórców, których poprosiliśmy, by nie umieszczać na liście filmów, w których realizacji uczestniczyli (jeśli taki tytuł został zgłoszony, nie był uwzględniany przy konstruowaniu list zbiorczych).
Do uczestnictwa w przedsięwzięciu zaprosiliśmy osoby profesjonalnie związane z szeroko pojętą kulturą filmową – zarówno twórców (reżyserów, producentów, scenarzystów, autorów zdjęć i operatorów obrazu, scenografów i kostiumologów, montażystów, autorów muzyki filmowej i opracowań dźwięku…), jak i jej popularyzatorów (krytyków, wykładowców akademickich, kierowników DKF-ów, edukatorów filmowych …). Od początku naszym zamiarem było, by z udziału w projekcie nie wykluczać żadnej osoby (związanej z kulturą filmową), która wyrazi nim zainteresowanie – dlatego zaproszenia wysyłaliśmy najpierw poprzez listy mailingowe (Stowarzyszenia Filmowców Polskich, łódzkiej Szkoły Filmowej, Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami). Następnie – już w drodze indywidualnego kontaktu – o wypełnienie ankiety prosiliśmy konkretne osoby.
Ostatecznie, otrzymaliśmy 279 ankiet – 132 twórców i 150 „popularyzatorów” (trzy osoby w obu grupach). Łącznie, we wszystkich ankietach wymieniono 903 tytuły filmów zagranicznych i 445 polskich; mniej więcej połowa filmów była wzmiankowana wyłącznie przez jedną osobę.
Poznaj uczestników projektu 12 filmów na 120-lecie kina:
LISTA UCZESTNIKÓW PROJEKTU
Wśród twórców znalazło się 45 reżyserów filmowych. Wśród aktorów udział wzięli m.in.: Jerzy Stuhr, Wiktor Zborowski, Małgorzata Zajączkowska i Antoni Królikowski; wśród scenarzystów: Andrzej Bart, Józef Hen, Wojciech Tomczyk, Piotr Wojciechowski; wśród scenografów: Ewa Braun, Allan Starski; wśród autorów zdjęć filmowych: Jolanta Dylewska, Ryszard Lenczewski, Paweł Śmietanka, Arkadiusz Tomiak, Łukasz Żal; wśród kompozytorów: Jan Kanty-Pawluśkiewicz, Antoni Komasa-Łazarkiewicz, Michał Urbaniak; wśród producentów: Wojciech Danowski, Piotr Dzięcioł, Łukasz Dzięcioł, Dorota Ostrowska-Orlińska.
- ŚWIAT – NAJLEPSZE FILMY według popularyzatorów kultury filmowej
- POLSKA – NAJLEPSZE FILMY według popularyzatorów kultury filmowej
w tym - ŚWIAT – NAJLEPSZE FILMY według wykładowców akademickich
- POLSKA – NAJLEPSZE FILMY według wykładowców akademickich
- ŚWIAT – NAJLEPSZE FILMY według krytyków filmowych
- POLSKA – NAJLEPSZE FILMY według krytyków filmowych
Z kolei w kategorii „popularyzatorzy” uwzględniono głosy 47 krytyków filmowych (zarówno starszego, jak i młodszego pokolenia) oraz 54 wykładowców historii bądź teorii filmu. Spośród wykładowców swoje ankiety przedłożyli m.in. profesorowie: Alicja Helman, Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Krzysztof Kozłowski i Tadeusz Lubelski. Swoje wskazania przesłali także krytycy – zarówno starszego (Tadeusz Sobolewski, Zdzisław Pietrasik, Andrzej Kołodyński), jak i młodszego pokolenia (Michał Oleszczyk, Łukasz Maciejewski, Łukasz Adamski). Ponadto, ankiety przesłało kilku dystrybutorów, właścicieli lub kierowników kin studyjnych czy edukatorów związanych z Filmoteką Szkolną.
Na podstawie nadesłanych ankiet opracowane zostały dwie listy podstawowe: „Najlepsze filmy” i „Najlepsze filmy polskie”, a także wykazy pogrupowane według profesji bądź wieku ankietowanych. Ankietowani mieli także możliwość dołączenia krótkiego uzasadnienia; w praktyce zdecydowały się to nieliczne osoby.