Iwan Groźny: Spisek bojarów (1945), 88′
reż. Siergiej Eisenstein
Ostatnie dzieło Siergieja Eisensteina, którego autor sam nigdy nie zobaczył na kinowym ekranie. Cenzura wstrzymała dystrybucję filmu, ponieważ reżyser – zamiast przedstawić Iwana Groźnego jako postępowego władcę oraz przyjaciela ludu – uczynił z niego „targanego sprzecznościami Hamleta”. Ostatecznie premiera Spisku bojarów odbyła się dwanaście lat po zakończeniu jego realizacji, a dziesięć lat od śmierci Eisensteina. W rezultacie film ujrzał światło dzienne w zupełnie innym momencie rozwoju sztuki filmowej, aniżeli zakładał jego twórca.
Oto, co o Spisku bojarów napisał przy okazji jego polskiej premiery Bolesław Michałek: „Tradycyjny film historyczny nie zna takiej konwencji. »Spisek bojarów« ma w sobie coś ze skupionego średniowiecznego misterium, coś ze współczesnego dramatu, z jego koncentracją psychologiczną i przeniesieniem akcji do wewnątrz; a jednocześnie coś z wielkiej patriotycznej opery – nie tylko dlatego, że słyszymy posępne pieśni, które zatrzymują akcję, ale także ze względu na pewną zewnętrzność gestu aktorskiego w drugim planie. Wreszcie ma w sobie coś z baletu przez swój podtrzymywany od pierwszej do ostatniej sceny rytm – powolne, majestatyczne »andante«, które w scenie uczty zmienia się w błyskotliwe »allegro vivace«; dlatego, że ruchy aktorskie mają, tak jak w balecie, określone wymiary i tempa, często nie wyrażające bezpośrednio przeżyć, a stosowane jak »pas« klasycznego tańca. W całym filmie, a szczególnie w plastyce komponowanych kadrów, czuje się ciągłą chęć panowania artysty nad każdym ruchem, nad każdym najdelikatniejszym przesunięciem się czy odsunięciem kamery”.