Lot nad kukułczym gniazdem (1975), 133′
reż. Miloš Forman
Po wyjeździe do USA w 1968 r., Miloš Forman postanowił kontynuować wypracowaną w Czechosłowacji metodę twórczą, polegającą na bacznej obserwacji społeczeństwa w skali mikro i tworzeniu w oparciu o te okruchy codzienności metafor, w których niczym w soczewce zbiegają się główne problemy otaczającej widzów rzeczywistości. Świadectwem przywiązania do autorskiego stylu jest już pierwszy amerykański film reżysera Odlot. Jednak największy rozgłos wyjątkowej postawie artystycznej Formana przyniósł obraz Lot nad kukułczym gniazdem. Za nie lada wyczyn uznać należy bez wątpienia w przypadku tego filmu płynne połączenie inscenizowanej gry aktorskich gwiazd, z realiami autentycznego szpitala psychiatrycznego. To przemieszanie porządków fikcji i prawdy czyni Lot nad kukułczym gniazdem obrazem jeszcze bardziej frapującym.
Tak film tuż po premierze opisywał na łamach „Films and Filming” Gordon Gow: „Walka McMurphy’ego z represyjnym systemem szpitalnym odbywa się początkowo wedle reguł, które obie strony akceptują. Postępowanie lekarzy, pielęgniarek, sanitariuszy jest możliwe do zaakceptowania. Nawet brutalna kuracja elektrowstrząsowa zaaplikowana McMurphy’emu, gdy złamał wszystkie »reguły gry« wywożąc i upijając pacjentów, wydaje się mieścić w granicach norm. Początkowo też tłumaczymy sobie przerażający chłód siostry Ratched jako styl bycia niezbędny dla osoby sprawującej taką funkcję. (…) Tym większy jest potem nasz szok, gdy reżyser niedostrzegalnie obnaża nasze błędy w rozumowaniu, przekształcając sytuację w ich odwrotność. (…) Następuje to przede wszystkim w momencie, gdy dowiadujemy się, że większość pacjentów przybyła do szpitala dobrowolnie, uciekając przed ciśnieniem warunków »normalnego« życia. Tu dopiero metafora stapia się nierozdzielnie z realistycznym obrazem rzeczywistości. Dopiero wówczas ogarnia nas przerażenie, bo uświadamiamy sobie, jak wielka jest liczba ludzi marzących o życiu podporządkowanym »władzy«, o życiu według regulaminu, pragnących popierać każdą władzę, jakakolwiek by była.”