A
arogant
arogant
Rok produkcji: 1937
Tytuł, reżyser: Książątko, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Dyrektor hotelu w Krynicy (Józef Orwid) do Piwki (Antoni Fertner): – Goście już zaczynają się skarżyć, że gbur, że arogant. Ale skąd wziąć nowego fordansera.
Wyjaśnienie: Cham, impertynent. Oba pierwsze wyrażenia można spotkać we współczesnym języku, drugie wyszły z użycia, choć przed wojną były popularne.
B
baba
babsztyl
bałwan
baba
Rok produkcji: 1937
Tytuł, reżyser: Książątko, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Franek (Klemens Mielczarek) do Władzi, którą bierze za Władka (Karolina Lubieńska): – Wiesz Władek, z ciebie fajny facet, chociaż trochę baba.
Wyjaśnienie: Określenie „baba” oznaczające niemęskie zachowanie także przez kolejne lata było często używaną inwektywą.
babsztyl
Rok produkcji: 1933
Tytuł, reżyser: Jego ekscelencja subiekt, reż. Michał Waszyński
Scena z filmu: Subiekt Czermoński (Eugeniusz Bodo) do Ani Poreckiej (Ida Benita): – Pani wybaczy, ale mówiąc „babsztyl” miałem na myśli tę panią, która będzie akompaniować.
Wyjaśnienie: Zołza, innymi słowy kobieta, do której mówiący odczuwa silne, negatywne emocje.
bałwan
Rok produkcji: 1974
Tytuł, reżyser: Nie ma mocnych, reż. Tadeusz Chmielewski
Scena z filmu: Pawlak (Wacław Kowalski) wylicza potrzeby na wesele: – Gatunkowej dziesięć [butelek], reszta brymucha będzie. Kargul: – Oj, Kaźmierz, kto by tutaj pił samogon!
Wyjaśnienie: Brymucha, samogon, innymi słowy bimber.
C
człowiek z gminu
człowiek z gminu
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Człowiek z gminu.
Wyjaśnienie: Określenie pada w rozmowie hrabianek Adelajdy (Janina Krzymuska) i Klotyldy (Helena Zarembina) i jest wyrazem lekceważenia mężczyzny, o którym mówią. Oznacza człowieka niewykształconego, biednego.
D
diabła warci
dureń
diabła warci
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Zapomniana melodia, reż. Konrad Tom, Jan Fethke
Scena z filmu: Artystka rewiowa Lili Fontelli (Alina Żeliska): – Wszyscy mężczyźni jesteście tacy sami, diabła warci.
Wyjaśnienie: Diabła warci, nic nie warci – dranie i kłamcy.
dureń
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Profesor Hubert (Józef Orwid) do Violetty (Helena Grossówna) – skrzypaczki zmuszonej do udawania, że jest „cudownym dzieckiem”: – Muszę znaleźć dla ciebie jakiegoś młodego ojca, żeby ten dureń wreszcie uwierzył, że masz 13 lat. Wyjaśnienie: Inwektywy potrafi być kwieciste.
Wyjaśnienie: Dureń, czyli idiota.
E
F
fajtłapa
fajtłapa
Rok produkcji: 1934
Tytuł, reżyser: Czy Lucyna to dziewczyna, reż. Juliusz Gardan
Scena z filmu: : Inżynier (Eugeniusz Bodo) do Juliana, czyli tak naprawdę przebranej Lucyny (Jadwiga Smosarska): – Straszny z pana fajtłapa, ale w każdym bądź razie mężczyzna
Wyjaśnienie: Znów ktoś niezdarny, niezależnie od płci. Ciekawe jest również użycie niepoprawnej, a często wykorzystywanej, formy „w każdym bądź razie” zamiast „w każdym razie”. Jak podkreśla Agnieszka Wierzbicka z Poradni Językowej Uniwersytetu Łódzkiego, połączenie wyrazowe „w każdym bądź razie” jest nieuzasadnioną innowacją frazeologiczną, czyli jest błędne. Powstało ono z połączenia (kontaminacji) dwóch frazeologizmów: (poprawne) w każdym razie + (poprawne) bądź co bądź = (niepoprawne) w każdym bądź razie.
G
gbur
gbur
Rok produkcji: 1937
Tytuł, reżyser: Książątko, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Dyrektor hotelu w Krynicy (Józef Orwid) do Piwki (Antoni Fertner): – Goście już zaczynają się skarżyć, że gbur, że arogant. Ale skąd wziąć nowego fordansera.
Wyjaśnienie: Cham, impertynent. Oba pierwsze wyrażenia można spotkać we współczesnym języku, drugie wyszły z użycia, choć przed wojną były popularne.
H
I
idiota
idiotka
impertynent
indywiduum
idiota
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Mężczyzna (Stefan Szczuka) do Pawła (Eugeniusz Bodo) po wyjściu z budki telefonicznej, nie wiedząc, że przed chwilą rozmawiali: – Jakiś idiota dzwonił, ale mu nawymyślałem.
Wyjaśnienie: Bałwan, tylko dosadniej.
idiotka
Rok produkcji: 1934
Tytuł, reżyser: Czy Lucyna to dziewczyna, reż. Juliusz Gardan
Scena z filmu: Hrabina (Mirosława Ćwiklińska) do niani (Zofia Czaplińska): – Nikt się Małgorzaty nie pyta. Stara idiotka.
Wyjaśnienie: Nie tylko określenie „idiotka” unaocznia stosunek hrabiny do niani, ale i użycie trzeciej osoby liczby pojedynczej. Czyż nie irytuje Was, kiedy w Waszej obecności, ktoś mówi o Was, jak o nieobecnych („nie wiem czy to się jej spodoba”)
___________________________________________________________________________________________________________________
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: : Dziewianowski, ojciec Ady, o córce (Antoni Fertner): – Pierwsza idiotka w rodzinie.
Wyjaśnienie: Obelga używana częściej niż dziś. Inaczej: kretynka, debilka.
impertynent
Rok produkcji: 1933
Tytuł, reżyser: Jego ekscelencja subiekt, reż. Michał Waszyński
Scena z filmu: Klientka do sprzedawcy: – Impertynent.
Wyjaśnienie: Mężczyzna złośliwy, nieuprzejmy, chamski wręcz.
indywiduum
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Gaweł (Adolf Dymsza) do towarzysza pijaństwa (Ludwik Sempoliński): – Ty możesz być ostatnim indywiduum, ale twoja córka musi mieć kryształowego ojca.
Wyjaśnienie: Nikczemnik.
J
K
kanalia
kretyn
kumediant
kanalia
Rok produkcji: 1933
Tytuł, reżyser: Jego ekscelencja subiekt, reż. Michał Waszyński
Scena z filmu: Subiekt Czermoński (Eugeniusz Bodo) o panu Krafcie, niedoszłym mężu Anny: – Kanalia!
Wyjaśnienie: Człowiek podły, wywołujący wstręt.
kretyn
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Paweł Gawlicki (Eugeniusz Bodo) przez telefon: – To po to pan się ze mną łączył, żebym ja się wyłączył? Kretyn.
Wyjaśnienie: Obraźliwe określenie kwestionujące inteligencję w przedwojennym języku na porządku dziennym.
kumediant
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Kucharka (Stefania Betcherowa) do męża (Romuald Gierasiński): – Kumediant!
Wyjaśnienie: Komediant!
L
lala
lowelas
lala
Rok produkcji: 1934
Tytuł, reżyser: Czy Lucyna to dziewczyna, reż. Juliusz Gardan
Scena z filmu: : Inżynier (Eugeniusz Bodo) do Juliana, czyli tak naprawdę przebranej Lucyny (Jadwiga Smosarska): – Słuchaj Julek. Ty całujesz jak dziewczyna. A może ty lala?
Wyjaśnienie: Pogardliwe określenie homoseksualisty. Nieużywane już w przeciwieństwie do pogardliwych „pedał”, „ciota”. Swoją drogą w II RP od 1932 roku za kontakty homoseksualne nie groziły sankcje (wskutek uchwalenia kodeksu karnego, tzw. Kodeksu Makarewicza)
lowelas
Rok produkcji: 1934
Tytuł, reżyser: Pieśniarz Warszawy, reż. Michał Waszyński
Scena z filmu: : Detektyw Krópka (Jerzy Łapiński): – Lowelas. Zawraca głowę dziewczętom…
Wyjaśnienie: Tutaj: podrywacz, uwodziciel.
Treść Zakładki
M
N
nicpoń
nicpoń
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Zapomniana melodia, reż. Konrad Tom, Jan Fethke
Scena z filmu: Artystka rewiowa Lili Fontelli (Alina Żeliska) w liście do Stefana (Aleksander Żabczyński): „Dlaczego nie odpowiadasz na moje listy? Nie rozumiem Twego milczenia. Ukrywasz coś przede mną? Od środy występuję w Warszawie, dancing <<Imperial>>… Odnajdę Cię, nicponiu!”.
Wyjaśnienie: Nicpoń, współcześnie wraca do łask, jako żartobliwa obelga.
O
osioł
owieczka kulebiakiem karmiona
osioł
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Primadonna Ira Roleti (Mira Zimińska): – Osioł, dureń, idiota.
Wyjaśnienie: Coraz rzadziej używane obraźliwe słowa. A Mira Zimińska w 1948 roku z mężem Tadeuszem Sygietyńskim założyła Zespół Pieśni i Tańca „Mazowsze”, który można zobaczyć lub usłyszeć w takich filmach jak „Przygoda na Mariensztacie” (1953) Leonarda Buczkowskiego, „Żona dla Australijczyka” (1963) Stanisława Barei, „Człowiek z marmuru” (1976) Andrzeja Wajdy, „Zimna wojna” (2018) Pawła Pawlikowskiego i wielu innych.
owieczka kulebiakiem karmiona
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Stefek (Tadeusz Fijewski), podwładny Pawła (Eugeniusz Bodo) – konstruktora nadzwyczajnego odbiornika radiowego o Anielci (Halina Doree), która chce zdobyć serce Pawła kosztem zakochanej w nim, udającej dziewczynkę, Violetty Belami (Helena Grossówna): – Owieczka kulebiakiem karmiona.
Violetta, wypiwszy nalewkę, powtarza te wyzwiska raz jeszcze prosto w twarz Anielci. „Bachor nam się urżnął” – komentuje Gaweł (Adolf Dymsza) – sąsiad Pawła.
Wyjaśnienie: Inwektywy potrafi być kwieciste.
P
patałach
pędrak
pularda na szmalcu podsmażana
patałach
Rok produkcji: 1939
Tytuł, reżyser: Sportowiec mimo woli, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Dodek, fryzjer udający hokeistę (Adolf Dymsza): – Ja mu mecz przegram, ja jestem patałach. Melchior Madecki, prezes klubu hokejowego „Metal” (Józef Orwid) do barona Dropsa, prezesa klubu hokejowego „Tekstyl” (Ludwik Sempoliński): – Z Ceramiką każdy wygra. To patałachy.
Wyjaśnienie: Łamaga, partacz. W sportowej nomenklaturze równie niewinne jak „sędzia kalosz”.
___________________________________________________________________________________________________________________
Rok produkcji: 1934
Tytuł, reżyser: Czy Lucyna to dziewczyna, reż. Juliusz Gardan
Scena z filmu: Inżynier (Eugeniusz Bodo) do Juliana, czyli tak naprawdę przebranej Lucyny (Jadwiga Smosarska): – Patałach. Panie Kwiatkowski, jak pan uderza?
Wyjaśnienie: Partacz, niezdara, ktoś, kto knoci robotę.
pędrak
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Paweł (Eugeniusz Bodo) do Violetty (Helena Grossówna): – Wynoś się pędraku.
Wyjaśnienie: Coś jak „smarkulo”, tylko bezosobowo.
pularda na szmalcu podsmażana
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Stefek (Tadeusz Fijewski), podwładny Pawła (Eugeniusz Bodo) – konstruktora nadzwyczajnego odbiornika radiowego o Anielci (Halina Doree): – Pularda na szmalcu podsmażana. Wyjaśnienie: Inwektywy potrafi być kwieciste.
R
S
smarkula
stare pudło
szatan
szubrawiec
smarkula
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: : Dziewianowski (Antoni Fertner) do Ady (Loda Niemirzanka): – Smarkulo wstrętna.
Wyjaśnienie: Lekceważąco o niedorosłej dziewczynie lub o dziewczynie, która zachowuje się w sposób nieodpowiedni dla wieku, dziecinny, infantylny. W 1963 roku Leon Buczkowski nakręcił film pod takim tytułem. Rolę 17-letniej Krysi zagrała Anna Prucnal.
___________________________________________________________________________________________________________________
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Paweł i Gaweł, reż. Mieczysław Krawicz
Scena z filmu: Paweł (Eugeniusz Bodo): – Nikt ci smarkulo nie uwierzy, że jestem twoim ojcem. Violetta (Helena Grossówna): – A właśnie, że uwierzą, bo dzieci nie kłamią.
Wyjaśnienie: Spójrz na film „Ada! To nie wypada”.
stare pudło
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Mężczyzna w teatrze o primadonnie Irze Roleti (Mira Ziemińska): – Stare pudło.
Wyjaśnienie: Za wielkim Słownikiem Języka Polskiego – pogardliwie, kobieta do której mówiący odczuwa negatywne emocje i chce je wyrazić, zwracając uwagę na jej zaawansowany wiek i związany z tym brak atrakcyjności seksualnej.
szatan
Rok produkcji: 1936
Tytuł, reżyser: Ada! To nie wypada, reż. Konrad Tom
Scena z filmu: Kucharka (Stefania Betcherowa) do męża (Romuald Gierasiński): – Pewnieś se popił, szatanie!
Wyjaśnienie: Diable!
szubrawiec
Rok produkcji: 1933
Tytuł, reżyser: Jego ekscelencja subiekt, reż. Michał Waszyński
Scena z filmu: Subiekt Czermoński (Eugeniusz Bodo) o panu Krafcie, niedoszłym mężu Anny: – Szubrawiec!
Wyjaśnienie: Nikczemnik, człowiek podły.
Ś
świnia
świnia
Rok produkcji: 1938
Tytuł, reżyser: Zapomniana melodia, reż. Konrad Tom, Jan Fethke
Scena z filmu: Artystka rewiowa Lili Fontelli (Alina Żeliska): – Świnia, nie romantyk.
Wyjaśnienie: Świnia, czyli łotr. Swoją drogą przydomek „świnia” miał Andrzej Stasiuk. Nie miało to jednak nic wspólnego z charakterem lub aparycją pisarza – w szkole podstawowej Stasiuk nosił torbę ze świńskiej skóry, o czym można dowiedzieć się z dokumentu Aleksandry Czerneckiej i Dariusza Pawelca „Człowiek zwany <<świnia>>”.