Zobacz animację!
Realizacja: Michał Orzechowski
Przeczytaj ciekawostki o Jadwidze Smosarskiej i Ziemi obiecanej Aleksandra Hertza
Ciekawostki przygotowała Janina Zlakowska-Tyburska i Julia Błażyńska z Działu Zbiorów oraz Hanna Siewińska
Gwiazda ekranu
Jadwiga Smosarska urodziła się w 1898 w Warszawie. Była aktorką teatralną, ale popularność przyniósł jej film – role w melodramatach, komediach, filmach sensacyjnych i historycznych. Jej debiutem był film Dla szczęścia Aleksandra Hertza, a w latach 20. Smosarska stała się twarzą wytwórni filmowej Sfinks. Dzięki rolom w Trędowatej, Uśmiechu losu czy Ziemi obiecanej stała się ikoną polskiego aktorstwa, przez publiczność i krytyków wielokrotnie nazywaną królową polskiego ekranu. Niestety większość produkcji z jej udziałem nie zachowało się do naszych czasów.
Katalog wystawy Łódź filmowa Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2021.
Początki kariery
Smosarska wychowując się w zamożnej warszawskiej rodzinie miała to szczęście, że jej dziecięce marzenia o scenie były zawsze poważnie traktowane przez rodzinę. Bardzo szybko znalazła się w Szkole Dramatycznej, której dyrektorem był Jan Lorentowicz. Pewnego dnia na popis szkolny przyszedł dyrektor wytwórni filmowej Sfinks – Aleksander Hertz i zaproponował Jadwidze Smosarskiej próbne zdjęcia. Na zdjęcia była umówiona na 11 rano. Zjawiła się punktualnie, natomiast dyrektora Hertza nie było. Gdy uznała, że oczekiwanie przedłuża się nad miarę, oburzona wyszła, i po powrocie do domu napisała do Hertza list: „Szanowny Panie Dyrektorze! Nie spodziewałam się od Pana specjalnych względów, jak dla wielkiej gwiazdy, bo nią nie jestem, ale myślę, że należała mi się zwykła uprzejmość, jak dla kobiety. Jest mi niezmiernie przykro, że ja, młodsza, jestem zmuszona dać panu małą lekcję wychowania”. Nie zapominajmy, że w tym czasie Sfinks była jedyną poważną wytwórnią filmową, a panna Smosarska nie zagrała jeszcze żadnej roli. Ta mogła być pierwszą i ostatnią, ale o dziwo, jej szczerość nie tylko nie przekreśliła, ale rozpoczęła olśniewającą karierę Smosarskiej. Ostatecznie zagrała u Hertza, a później aż do wybuchu wojny wystąpiła w 25 filmach. Tylko 25, ponieważ miała żelazną zasadę: jeden, najwyżej dwa filmy w roku, by mieć czas dla ukochanego teatru.
Jadwiga Smosarska. Wizyty starszej pani, „Twoje Imperium”, 1998 (notatka prasowa ze zbiorów Muzeum Kinematografii w Łodzi).
Ziemia obiecana
Przedwojenna historia filmu polskiego pełna jest trudnych do wypełnienia luk. Dzieje się tak z prostego powodu – większość filmów z najwcześniejszego okresu niestety się nie zachowała. Ostatnie lata przyniosły jednak wiele spektakularnych odkryć i rekonstrukcji cyfrowych, takich jak odnaleziony w Stanach Zjednoczonych fragment Ziemi obiecanej z 1927 roku.
W 1927 roku, wraz z ożywieniem gospodarczym w kraju, ruszyła też polska produkcja filmowa. Jak co roku, wytwórnia Sfinks – najstarszy i przez długi czas najważniejszy polski ośrodek przemysłu filmowego – również zapowiadała wprowadzenie na ekrany nowego tytułu. Nie miał to być jednak kolejny ckliwy, ale niezwykle kasowy, melodramat, jak zwykle w przypadku tej wytwórni. Tym razem anonsowano film, który wprowadzi kino polskie w sferę kultury wysokiej. Aleksander Hertz, właściciel Sfinksa, w wywiadach prasowych podkreślał, że realizacja Ziemi obiecanej to jedno z jego największych marzeń, a dwudziesta rocznica istnienia wytwórni stała się okazją do jego urzeczywistnienia.
W prasie zapowiadano jubileuszową superprodukcję jako „imponującą wizję życia łódzkiego”. W roli Anki Kurowskiej obsadzono naczelną gwiazdę filmową Sfinksa – Jadwigę Smosarską. Postać Karola Borowieckiego odgrywał Kazimierz Junosza-Stępowski, Maksa Bauma – Stanisław Gruszczyński, a Bucholca, nestor polskiej sceny, Ludwik Solski (to był jego debiut filmowy). Akcję postanowiono przenieść do współczesności, zapewne ze względu na niższe koszty w porównaniu z produkcją filmu odtwarzającego realia końca XIX wieku. Skróciły się więc kobiece spódniczki, a bohaterowie podróżowali samolotami i samochodami.
Po premierze opinie prasy były podzielone. Pojawiły się głosy zachwytu, które doceniły urodę Smosarskiej i dobre zdjęcia. Jednak bardziej wnikliwi krytyczny nie kryli rozczarowania. Stefania Zahorowska pisała: „ Ziemia obiecana była z natury rzeczy doskonałym terenem do rozwinięcia jakiejś ideologii społecznej, dla apoteozowania pracy twórczej w dziedzinie przemysłu. Lecz obydwie te sposobności zostały całkowicie nie wyzyskane”.
Nakręcone w Łodzi, Anna Michalska, Jakub Wiewiórski, Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2022.
Katalog wystawy Łódź filmowa Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2021.
Na planie w Łodzi
Dla filmowej historii Łodzi Ziemia obiecana Aleksandra Hertza to pozycja szczególnie ważna. Nie tylko jest to pierwsza ekranizacja najważniejszego tekstu literackiego o Łodzi, lecz także duża część zdjęć została wykonana w tym mieście. Było to rzadkością, ponieważ najważniejsze polskie ośrodki produkcji filmowej mieściły się w Warszawie i, z uwagi na wysokie koszty, plany zdjęciowe niechętnie lokalizowano poza stolicą. W relacji z łódzkiego planu Henryk Liński wspominał: „Podczas ulicznych zdjęć – znów niezliczone tłumy widzów… Gdzieś na Bałutach doszło raz nawet do krwawej bójki między widzami o «lepsze miejsca». Powysypywało się wszystko z mnóstwa rozmaitych sklepów i sklepików okolicznych. Szefowie powylatywali, by sprowadzić z powrotem ciekawskich ekspedientów, a zwłaszcza ekspedientki [pisownia oryg.] i … sami zostawali, przyglądając się naszej pracy, utrudniając ją nam wprost do niemożliwości”.
Nakręcone w Łodzi, Anna Michalska, Jakub Wiewiórski, Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2022.
Katalog wystawy Łódź filmowa Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2021.
Po wojnie
Gdy wybuchła wojna, a potwornie bała się wybuchu bomb, Jadwiga Smosarska, przez Rygę i Norwegię wyjechała wraz z mężem, Zygmuntem Protassewiczem, do USA. Tam spędzili drugą, także bardzo szczęśliwą połowę życia, choć Jadwiga nie grała już w filmach, natomiast udzielała się charytatywnie. Cały czas pomagała także finansowo aktorom i przyjaciołom z Polski. W 1958 roku po raz pierwszy po wojnie przyjechała do Polski. W Gdyni powitali ją Zbyszek Cybulski i Bogumił Kobiela. Później jeszcze wielokrotnie odsiedziała kraj. Na stałe do ukochanej Warszawy wróciła w 1970, niedługo przed swoją śmiercią.
Jadwiga Smosarska. Wizyty starszej pani, „Twoje Imperium”, 1998 (notatka prasowa ze zbiorów Muzeum Kinematografii w Łodzi).
Zestaw wizytowy
Komplet wizytowy to jeden z kilku zestawów strojów i pamiątek osobistych przekazanych Muzeum Kinematografii przez Danutę Dąbrowską-Przybylską, która we wspomnieniach pisała: „Zygmunt Protassewicz [mąż Jadwigi Smosarskiej] studiował z moim wujkiem Józefem Żebrowskim na Politechnice Warszawskiej. Zostali przyjaciółmi do końca życia. Ja, po śmierci mojego Ojca, zostałam podopieczną Jadwigi Smosarskiej i Zygmunta. Byli sponsorami mojej szkoły baletowej i studiów wokalnych w Wiedniu. Ze względu na moją artystyczną profesję i jednakowe z Jadwigą Smosarską rozmiary sukien i obuwia, odziedziczyłam po niej prawie całą garderobę. Jej majestatyczna postać i cudowny błękit oczu pozostanie na zawsze w mojej pamięci. Z ufnością, choć z łezką, przekazuję całe archiwum dokumentów i garderobę do Muzeum Kinematografii w Łodzi”.
Katalog wystawy Łódź filmowa Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2021.
Wróć do strony:
Wróć do strony głównej:
Projekt „Co ich łączy?” przygotowano z okazji 600-lecia Łodzi.
Zajrzyj również: